Waarom Claire Fraser een baby achterliet in het Outerlander bos - De Changeling mythe

door Linda de Bruijn

click here voor English

Stel je voor dat je door het bos loopt en een baby hoort huilen, wat zou je doen? Natuurlijk zou je op zoek gaan naar de baby. Maar stel dat je vanuit de 20ste eeuw door de tijd naar de 18de eeuw bent gereisd, stel dat je Claire Fraser bent en dat je in het Outlander bos loopt met je vriendin Geillis en een baby erbarmelijk hoort huilen. Wat zou je doen?
Claire's eerste reactie was natuurlijk de baby redden, maar ze wordt daarvan weerhouden door Geillis. Volgens Geillis komt het gehuil namelijk vanaf een "fairy hill", een feeën heuvel en het enige dat ze daar zal aantreffen is een changeling, een kind dat door de feeën is omgeruild, geen mensenbaby.
De medisch geschoolde Claire gelooft niet in zulke sprookjes en gaat toch op zoek. Op de heuvel vindt ze in een boomholte een doodzieke pasgeboren baby, ingepakt in doeken. Aan de voetjes van het kindje staat een houten kom met melk als offer aan de feeën. Het kindje is inmiddels overleden en Claire is totaal verbijsterd dat ouders zomaar hun baby in het bos achterlaten. Wij kunnen ons nu niet meer voorstellen dat deze hartverscheurende scene zou gebeuren, maar eeuwen geleden was het de realiteit.

Al in de Middeleeuwen geloofde men in de verdrietige mythe van de changelings of wisselkinderen. Maar ook daarna. Zelfs in Shakespeare's komedie De Midzomernachtsdroom, dat geschreven werd in 1600, komt een changeling voor. Koning Oberon en Elfenkoniging Titania zijn in het bos waar zij ruzie maken over het kind, dat Titania heeft gestolen uit de mensenwereld.

Het geloof in de mythe had niets te maken met komaf of intelligentie. In Outlander wordt dat mooi geïllustreerd door de reactie van Jamie als hij Claire in het bos vindt met de dode baby in haar armen. Zelfs James Fraser, een geschoold man met een flinke dosis gezond verstand, durft niet tegen de mythe in te gaan en wil dat Claire de baby in het bos achterlaat.

De mensen geloofden dat zieke of gebrekkige pasgeboren baby's niet menselijk waren maar dat feeën, goblins of andere mythische wezens hun baby hadden gestolen en ze omgewisseld hadden voor een van hun eigen kinderen, die er precies hetzelfde uitzag. Zo'n kind kon je dus alleen herkennen aan zijn vreemde gedrag of gebrek aan groei of gezondheid. Ouders die een wisselkind kregen, waren niet verplicht om zo'n kind te houden en op te voeden alsof het hun eigen kind was. Sterker nog, ze mochten het s'avonds naar het bos brengen en het daar achterlaten op een fairy hill zodat de feeën de ruil ongedaan konden maken.

Een fairy hill was een plek in het bos, een heuvel of steencirkel, waar men de bomen kon horen zuchten. Het kind werd achtergelaten in een boomholte nadat de ouders bepaalde spreuken hadden opgezegd en offers zoals melk, kaas, brood of vlees hadden neergezet. Het was een bekend gegeven dat feeën verzot waren op zuivelproducten. Soms werd ook een rode draad als amulet om de nek van de baby gebonden. Als de ouders de volgende dag terugkwamen en hun baby levend aantroffen betekende dat dat de ruil had plaatsgevonden en de feeën hun baby hadden teruggebracht. Was het kindje overleden of verdwenen dan troosten de ouders zich met de gedachten dat hun eigen kind voor eeuwig speelde in het feeënrijk. Dat hun kind door de kou of ondervoeding kon zijn overleden of door dieren was meegenomen, kwam misschien niet eens in ze op. 

Tegenwoordig kunnen we dankzij onze medische kennis ziekten herkennen. We weten we hoe we een zieke baby kunnen behandelen en dat kinderen met een geestelijke of lichamelijke beperking prima kunnen opgroeien, maar in die tijd hadden de meesten geen verstand van ziektes of medicijnen en was bijgeloof zo sterk verankerd in het dagelijkse leven dat niemand aan de echtheid ervan twijfelde.

Niet alleen in Schotland geloofde men in de mythe van de changeling. Wisselkinderen worden in Engeland, Schotland en Ierland ook wel fairy children genoemd, de Fransen noemden ze enfants changés, in Duitsland sprak men over Wechselbalgen. Ook bij de Gebroeders Grimm en zelfs in Afrika komen we dergelijke verhalen tegen. In sommige gevallen zijn de dieven trollen of andere kwaadaardige wezen, sommigen geloofden dat de duivel zelf de kinderen omwisselde en er zijn zelfs verhalen waarbij niet alleen babies maar ook oudere kinderen of volwassenen worden omgeruild. Zoals bijvoorbeeld het Ierse verhaal over Bridget Cleary. 

Bridget Cleary was een Ierse vrouw die door haar man in 1895 gedood werd. Haar man verklaarde als motief voor de misdaad dat hij  geloofde dat ze was ontvoerd door feeën en dat een changeling haar plaats had ingenomen. Hij beweerde alleen de wisselaar gedood te hebben.

Bridget werd in maart 1895 als vermist opgegeven. Ze was al enkele dagen ziek als gevolg van wat wij tegenwoordig bronchitis noemen. Meer dan een week na haar ziekte, op 13 maart 1895, bezocht een arts haar en werd haar toestand zo ernstig gevonden dat hij een priester liet roepen om de laatste riten uit te voeren. Vrienden en familieleden waakten de komende twee dagen bij haar bed. Bridget was door de koorts niet zichzelf en kreeg een aantal huismiddeltjes toegediend waarvan eentje haar dood zou uitlokken. Vanwege haar vreemde gedrag beschuldigden vader en haar man haar ervan een fee te zijn die de plaats van Bridget had ingenomen; ze werd daarom naar de open haard gedragen om de fee uit te drijven.

Op 16 maart begonnen er geruchten te circuleren dat Bridget vermist was en de politie ging  naar haar op zoek. In de daaropvolgende week werden getuigenverklaringen verzameld en tegen de tijd dat Bridget Cleary's verbrande lichaam op 22 maart in een ondiep graf werd gevonden, waren negen mensen aangeklaagd voor haar verdwijning, waaronder haar man. Het vonnis van de lijkschouwer was dood op door verbranding. De gruwelijke aard van de zaak - ze werd ofwel in brand gestoken terwijl ze nog leefde of in brand werd gestoken onmiddellijk na haar dood - leidde tot grote persaandacht. Het proces werd op de voet gevolgd door kranten in zowel Ierland als Groot-Brittannië. Zoals een recensent opmerkte, dacht niemand, met uitzondering van de voorzittende rechter, dat het een gewone moordzaak was. De dood van Bridget Cleary is een bekend verhaal gebleven.

Een Iers kinderliedje luidt:

Are you a witch, or are you a fairy
Or are you the wife of Michael Cleary?

Ben je een heks, of ben je een fee
Of ben je de vrouw van Michael Cleary?

Dit verhaal over wisselkinderen krijg onverwachts een andere wending.  Jarenlang heb ik allerlei soorten popjes bewaard, zoals lucifer popjes (ken je ze nog, die stoffen popjes met plastic gezichtje die in een lucifer doosje zaten?) met het idee daar ooit een ketting mee te maken. In deze curiositeit-collectie zat echter maar een popje waarmee ik de ketting kon maken die ik voor het verhaal van de wisselkinderen voor ogen had; een oud bruin gekleurd vintage popje. Ik ging er vrolijk mee aan de slag, totdat mijn man uitriep "maar je kunt toch geen bruin popje gebruiken voor dit verhaal? Dan denken mensen dat bruine kindjes vroeger naar de feeën-heuvel werden gebracht omdat ze bruin waren". Ik schrok daar van, want dat was totaal niet bij mij opgekomen. Misschien naïef gezien de zwarte-pieten- discussie. Ik heb getwijfeld of ik de ketting zou afmaken en heb besloten om dat toch te doen. Het popje is bruin, waarschijnlijk omdat het door de jaren heen verkleurd is. Dit verhaal gaat over feeën en mensen kinderen en aangezien er vele soorten feeën met net zo veel verschillende uiterlijkheden waren past het in de donkere sfeer van de mythe.

Het popje is een changeling, een feeën kind met prachtige vleugeltjes, handgemaakt door Under the Ivy (UK). Onder het popje hangt een gebroken hartje van keramiek gemaakt door Scorched Earth (UK). De magic bean met de tekst "Love", keramiek kralen en de koperen ster met de tekst "Wish" zijn ook handgemaakt in de UK en de textielkralen met kleine kraaltjes maakte ikzelf. De ketting hangt aan gerecycled sari zijde uit India, uit een winkel die vrouwen in India aan een beter inkomen helpt.
Het klein bekertje en lepeltje die aan de ketting hangen kunnen gebruikt worden voor een offer aan de feeën.

Verhalen die je misschien ook leuk vindt: