Trick or Treat - de mierzoete concurrent van Sint Maarten

door Linda de Bruijn

Heb jij jouw huis al omgetoverd tot een echt Halloween spookhuis, vol enge decoraties zoals zombies, spinnen, schedels, heksen en andere figuren die het daglicht niet kunnen verdragen? In mijn woonwijk wordt dit jaar voor het eerst een echte Trick or Treat Spooktocht georganiseerd voor kinderen, tenminste als de Coronamaatregelen dat toelaten.

De bedoeling is dat, als je meedoet aan de spooktocht, je de voorkant van je huis of je voordeur versierd in Halloween stijl zodat kinderen weten dat ze mogen aanbellen voor hun Trick or Treat snoep. Van oudsher wordt in Nederland een soortgelijke kinderoptocht gehouden tijdens Sint Maarten op 11 november. Je zou kunnen zeggen dat beide feesten elkaar concurrent zijn. De moderne Trick or Treat is, net zo als Halloween van nu, overgewaaid uit de VS, maar hoe is deze traditie eigenlijk ontstaan? En waarin verschilt Trick or Treat met het Sint Maarten-feest?

Het Sint-Maartensfeest wordt op 11 november, of soms de avond ervoor, gevierd in sommige streken van België, Nederland en enkele andere Europese landen. Het is de naamdag van Martinus van Tours en wordt ook Sint-Martinus, Sinte-Marten, Sinter Merte of Sinte-Mette genoemd.

Over het ontstaan van het Sint Maarten feest staat weinig vast.  Vaak wordt gedacht dat het lichtjesfeest is ontstaan uit een Germaans winterfeest, andere zoeken het ontstaan binnen de kerkelijke geschiedenis. Zeker weten we  het echter niet, wel is het feest zoals we het tegenwoordig kennen, recent ontstaan.

Ook wetenschappers zijn het niet met elkaar eens. De Schotse antropoloog James Frazer (toch nog een link met Outlander, lees meer over het ronddragen van vuur) veronderstelt dat het Sint Maarten-feest een heidense oorsprong had: het ronddragen van het (heilige) vuur zou een vruchtbaarheidsritueel zijn geweest dat binnen heel West-Europa werd uitgevoerd en later door de kerk zou zijn overgenomen. Volgens andere onderzoekers zijn het feest juist door de kerk zijn geïntroduceerd. 

Sint-Maarten wordt niet overal op dezelfde wijze gevierd. In de ene regio worden optochten georganiseerd, in andere worden vreugdevuren ontstoken, maar bijna over komt de lampionnentocht voor.  Vroeger maakten kinderen lampionnen door het uithollen een koolraap of suikerbiet (vergelijk Jack-O'-lantern) of pompoen uit. Een kaars zorgde voor het licht.

Tegenwoordig gaan kinderen met op school geknutselde of gekochte lampionnen en lichtjes op een batterij langs de deuren. Daar zingen ze speciale sint-maartensliedjes en krijgen in ruil snoep of fruit.

Sint-Maarten was en is een bedelfeest, bedelfeesten waren nodig in de moeilijke wintermaanden. Bedeloptochten zoals met Sint-Maarten werden (in België en sommige delen van Nederland) ook gehouden met Driekoningen of met Nieuwjaar, maar ook ons sinterklaasfeest heeft kenmerken van een bedelfeest.

In Amsterdam waren er in de 19e eeuw groepjes jongens die zingend langs de huizen liepen. Eén liep voorop, hij droeg een kroontje met kaarsjes aan een lange stok. Degenen die hem volgden, hadden lichtjes van allerlei kleuren. Wanneer de jongens van de bewoners wat kregen, zongen ze een liedje vol goede wensen. Kregen ze niets, dan volgde een scheldpartij.

Sint-Maarten was dus een feest voor de armen. Rijke burgers zagen liever niet dat hun kinderen er aan mee deden. Pas in de jaren 20 en 30 van de 20e eeuw kwam hier verandering in. Het Sint-Maarten werd toen juist gezien als een mooie traditie. Tegenwoordig is Sint Maarten meer een feest voor schoolkinderen en vieren oudere kinderen en volwassenen Halloween. De laatste jaren lijkt Trick and Treat echter steeds meer de plek van Sint Maarten in te nemen. 

De naam "Halloween" is afgeleid van Hallow-e'en, of All Hallows Eve (Allerheiligenavond), en de avond voor Allerheiligen op 1 november. De Keltische kalender jaar begon op 1 november, oudejaarsavond viel dus op 31 oktober. De oogst was binnen, het zaaigoed voor het volgende jaar lag klaar en dus was er tijd voor een vrije dag, het Keltische Nieuwjaar of Samhain (uitspraak Saun, dat ook het Ierse woord is geworden voor de maand november).

Samhain was ook nog om een andere reden zeer bijzonder. De Kelten geloofden dat op die dag de geesten van alle gestorvenen van het afgelopen jaar terugkwamen om te proberen een levend lichaam in bezit te nemen voor het komende jaar. De geesten die uit dode mensen op zouden rijzen, werden aangetrokken door voedsel voor hen neer te leggen voor de deuren. Misschien is toen ook Jack 'O Lantern ontstaan. Lees hier meer.

Laten vermengde de Keltische traditie zich met het Romeinse gebruik om eind oktober de oogst te vieren en de doden het eren. Weer later vermengde het zich met een Europees christelijk gebruik waarbij op Allerzielen (2 november) in lompen gehulde christenen in de dorpen rondliepen en bedelden om zielencake (brood met krenten). Voor elk brood beloofden ze een gebed te zeggen voor de dode verwanten van de schenker, om op die manier zijn bevrijding uit de tijdelijke straffen van het vagevuur te versnellen en zodoende zijn opname in de hemel te bespoedigen. De trick-or-treat optocht vindt wellicht daar zijn oorsprong.

Op de avond voor Allerheiligen (1 november) gaan kinderen in kostuums van huis tot huis en vragen om lekkernijen met de uitdrukking "Trick or treat". De treat of traktatie is meestal snoep, hoewel in sommige gebieden ook wel geld wordt gegeven. De tric of truc verwijst naar een bedreiging, die meestal niet werd uitgevoerd, om de huiseigenaar (s) of hun eigendom kwaad te doen als er geen beloning werd gegeven. Sommige huiseigenaren decoreren hun huis als teken dat ze bereid zijn traktaties uit te delen, anderen laten gewoon lekkernijen achter op hun stoep, zodat de kinderen ze vrij kunnen nemen. 

Het dragen van kostuums tijdens trick or treat gaat terug tot de 16de eeuw. Toen werden in Schotland al vermommingen of kostuums gedragen om boze geesten te weren. Een verslag uit 1895 spreekt van vermommingen tijdens Halloween in Schotland, waarbij mensen zich vermomden met maskers en met lantaarns gemaakt van uitgeschepte rapen of pompoenen langs de huizen gingen voor cakes, fruit en geld. maar hoewel het verkleed van huis tot huis gaan dus al eeuwenlang populair is onder de Schotten en Ieren, is het "Trick or treat" roepen veel recenter ontstaan. Later namen immigranten de Halloween gebruiken mee naar de Verenigde Staten. In Noord-Amerika is trick-or-treat al sinds de jaren twintig een Halloween-traditie, maar de meeste Halloween tradities die wij nu gebruiken zijn ontstaan na de Tweede Wereldoorlog.

Hoe vier jij het liefste Halloween?

Speciaal voor diegene die Halloween een leuke traditie vinden maar geen feest vieren, heb ik een paar unieke Halloween oorbellen gemaakt met handgemaakte versierde Halloween-huisjes van keramiek uit Frankrijk en handgemaakte Jack 'O Lantern pompoentjes van polymer clay uit Noord-Ierland. Ze zijn uniek en je vindt ze hier.

Verhalen die je misschien ook leuk vindt: