Claire Fraser's Apotheek. Deel 4: Vingerhoedskruid, gifbeker van de feeën

door Linda de Bruijn

Zoals ik al vertelde ben ik een fan van de TV serie Outlander. De serie, die zich afspeelt in de achttiende eeuw, vertelt het verhaal van Claire Fraser die een apotheek van  kruiden en bloemen gebruikte om ziektes en aandoeningen te behandelen.  Ik ging op zoek naar de planten Claire verzamelde en hun werking. In deze serie vind je fabels en feiten over deze kruiden. Bij elke verhaal maakte ik een uniek sieraad of kostuumaccessoire. 

In dit verhaal vertel ik je over Vingerhoedskruid, een plant waarvan het dus zeker is dat hij in het medicijnenkistje van Claire heeft gezeten en die je vast en zeker herkent aan haar Latijnse naam Digitalis. Vingerhoedskruid is een bijzonder mooie plant, maar hij is ook één van de giftigste planten die in onze omgeving bloeit. Hij is zelfs zo giftig dat als je deze plant in je tuin hebt staan en je wilt hem verplaatsen of verwijderen, je handschoenen moet dragen en ervoor moet zorgen dat open wondjes niet in aanraking kunnen komen met deze dodelijke schoonheid. Naast  de Latijnse naam Digitalis purpurea dat Paarse vinger betekent, wordt deze prachtige plant in Nederlands ook wel Pijpenkop,  Poppenschoentje, Judasbeurs of Slangenbloem genoemd.  In het Engels staat ze bekend als Foxglove of Dead man’s bells, Fairy thimbles of Witches’ gloves.

Allemaal namen die variëren van onschuldig tot dodelijk giftig en deze plant is inderdaad lang niet zo onschuldig als ze lijkt met haar prachtige klokjesbloemen, sterker nog het is echte heksenplant. Als er vingerhoedskruid in huis aanwezig was dan zou de melk zuur worden. Een heksenkruid is een plant die volgens overleveringen werd gebruikt door zogenaamde heksen en kruidenvrouwen vanwege een bepaalde werking. De heksenkruiden of delen daarvan bevatten stoffen met bepaalde hallucinogene, verdovende, geneeskrachtige, rustgevende of andere werking. Heksen en kruidengenezers die met deze kruiden werkten, wisten de eigenschappen van deze planten of delen daarvan al vroeg te benutten. De planten zijn vaak zeer giftig; vergiftigingsverschijnselen kunnen soms al optreden bij aanraking met de huid en vingerhoedskruid is daarop geen uitzondering: de werkzame stof bij deze plant is digoxine.  

Heksenkruiden worden volgens een geheim recept gebruikt in heksenzalf. De zalf wordt toegepast op plaatsen waar de huid de substantie gemakkelijk kan opnemen zoals het voorhoofd, de slapen, onder de oksels en in de liezen. Dit wordt ook "inbalsemen" genoemd. Heksenzalf wordt ook wel vliegzalf genoemd, verwijzend naar de trance waarin gebruikers zouden komen.

In het tweede TV-seizoen van Outlander en in het boek Dragonfly in amber, maken we kennis met Alexander Randall, de jongere broer van Black Jack Randall. Alex Randall is het tegenovergestelde van zijn boer, een zeer aangename jongeman, attent, goed gemanierd en verloofd met Mary Hawkins. Als Mary aan Claire vraagt om Alex te bezoeken, ontdekt ze dat hij tuberculose heeft. Hierna bezoekt ze Alex elke ochtend en geeft hem een extract van gedroogde vingerhoedskruidbladeren om zijn hoest en hartkloppingen te verlichten. 

Toch zijn er ook vriendelijkere mythes rondom Vingerhoedskruid. In oude legenden werd verteld dat elfjes de bloemen van vingerhoedskruid als hoed droegen. Het planten van Vingerhoedskruid in de tuin zou je huis bescherming kunnen bieden. Er wordt verder gezegd dat het feeën aantrekt en volgens een legende zijn de witte vlekken in elke bel tekens die door feeën zijn achtergelaten. Maar je kon vingerhoedskruid maar beter niet plukken en naar binnen brengen, want dat zou de feeën irriteren. Laat haar lekker buiten staan,  het is een van de favoriete planten van bijen.

Oude verhalen vertellen ook dat de Engelse naam 'fox glove' gewoon een spelfout  was van ‘folk’s glove’ of  dat de naam voortkwam uit het feit dat feeën blijkbaar vossen leerden om de klokken te luiden om andere vossen te waarschuwen dat er jagers in het gebied waren. Een ander verhaal beweerde dat de feeën de bloemen aan de vossen gaven om over hun poten te dragen, zodat de kippen in het kippenhok ze niet zouden horen aankomen!

Volgens de Romeinse mythologie werd Juno het zat dat Jupiter kinderen verwekte bij andere vrouwen - maar niet bij haar. De godin Flora raakte  met vingerhoedskruid de buik en borsten van Juno aan, die daarop de god Mars verwekte.

Misschien herken je de naam Digitalis ook als de plant die het gif levert dat in veel detective verhalen als moordwapen wordt gebruikt. 
Agatha Christie, de beroemde schrijfster die detectives als Miss Marple en Hercule Poirot schiep, gebruikte digitalis o.a. in haar romans Het Kromme Huis, Dood van een huistiran en Moord in de bibliotheek. Agatha Christie's fascinatie voor vergif begon tijdens de eerste wereldoorlog toen ze als verpleegster werkte en zich later kwalificeerde als bereidster van medicijnen in  een apotheek.  In haar autobiografie vertelt ze over haar eerste roman, De zaak Styles, en zegt ze "omdat ik omringd was door vergif,  was het misschien logisch dat  de doodsoorzaak in vele verhalen "dood door vergiftiging"  zou worden".  

Agatha werd geboren in de badplaats Torquay, aan de zuidkust van Engeland. In Torre Abbey in Torquay ligt tegenwoordig een giftuin die is aangelegd op basis van de plantensoorten die de grondstoffen leverde voor het gif in de de boeken van Agatha Christie. Slachtoffers van digitalis-vergiftiging krijgen doorgaans de symptomen binnen de eerste drie uren na inname en die beginnen vrijwel altijd met maagdarmstoornissen, duizeligheid, gezichtsstoornissen, verwarring en soms stuipen. Het einde is een dood door hartstilstand.  Tegenwoordig wordt Vingerhoedskruid gebruikt als medicijn in de hartgeneeskunde, maar het blijft oppassen met deze dodelijke schoonheid. 

Bij dit verhaal maakte ik een bijzonder kostuumaccessoire, afgeleid van het Engelse Foxglove. Deze fairytale polswarmers hebben kleuren van de Vingerhoedskruid. Dit patroon dat ik hiervoor heb ontworpen, is geïnspireerd op de vorm van de klokjes van de bloemen en hebben bloemige houten knopen. De polswarmers zijn gehaakt van mooie acrylwol en wasbaar op 30 graden in de wasmachine. Draag ze bij je kostuum om je handen lekker warm te houden terwijl je de vrijheid houdt om je handen te gebruiken om mooie foto's te maken of je toverstokje vast te houden. Ook verkrijgbaar in roze, okergeel, mosgroen en als "witch glove"s in het zwart.

Verhalen die je misschien ook leuk vindt: